Standardy recenzowania prac naukowych w Wydawnictwie PŁ

06-11-2020

Recenzja pracy naukowej to temat drażliwy, od zawsze szeroko dyskutowany w środowisku naukowym. Traktowany jest przez ludzi nauki z jednej strony jako obszar rzetelnego, merytorycznego dialogu, z drugiej zaś nierzadko jako okazja do protekcjonizmu lub demonstrowania środowiskowej dominacji „starszych” nad „młodszymi”, dlatego tak ważne są procedury recenzowania.

By oswoić „demona” recenzji, warto przywołać raz jeszcze zbiór obowiązujących norm, a także rozwiać liczne wątpliwości, jakie nieodmiennie narastają wokół tego zagadnienia.

Standardy procedur recenzowania

W szerszym rozumieniu pojęcie to odnosi się do „wszystkich rodzajów procedur urzędowych obejmujących pozyskiwanie i wykorzystywanie recenzji, wśród których wymienić należy:

- postępowania w sprawach awansów naukowych,

- konkursy grantowe i nagrodowe,

- przyznawanie środków na inwestycje w nauce,

- udzielanie zezwoleń na prowadzenie działalności dydaktycznej na poziomie akademickim,

- ocenę jednostek prowadzących działalność dydaktyczną”[1].

W węższym ujęciu, do którego odnoszą się uwagi zgromadzone poniżej, pojęcie to oznacza ocenę materiałów proponowanych do druku w wydawnictwach naukowych.

Praktyka recenzowania a proces wydawniczy

Zgodnie z obowiązującymi przepisami i w imię dobrych praktyk akademickich wydawnictwa naukowe, uczelniane zobligowane są do zachowania jak najwyższych standardów merytorycznych, etycznych i formalnych procedury recenzowania, zgodnej z zaleceniami MNiSW.

Przyszła publikacja może zostać uznana za naukową, jeśli spełnia wymogi właściwe tego typu pracom, oraz gdy została zrecenzowana zgodnie z procedurą i w odpowiednim trybie. Tylko tytuły zrecenzowane mają wpływ na kategoryzacje i parametryzacje jednostek naukowych i tylko takie publikacje mają szansę być indeksowane w prestiżowych bazach bibliograficzno-bibliometrycznych (Scopus, Web of Science i inne) [2]. Wydawnictwo PŁ, reprezentując status wydawnictwa naukowego pierwszej kategorii z punktacją 80 (zgodnie z listą MNiSW), dokłada wszelkich starań, by zachować najwyższe standardy stawiane przyjmowanym do druku publikacjom. Dotyczy to także formalnych zasad sporządzania umów wydawniczych, których treść ma określać wysoki standard rzetelności i szczegółowości pracy recenzentów, zapewniać wiarygodność ich konkluzji oraz być adekwatna do specyfiki pracy przedstawionej do recenzji [3].

Wymogi formalno-prawne nakazują między innymi, by przyjmować do planów wydawniczych prace, które uprzednio zostały poddane ocenie starannie wybranych, niezależnych naukowców, specjalizujących się w danej dziedzinie. Po uruchomieniu procedur polegających na sporządzeniu stosownych umów, redakcja powierza recenzentom przygotowanie recenzji. Praca monograficzna winna być zrecenzowana przez dwóch niezależnych recenzentów. Jedną opinię recenzencką dopuszcza się tylko w przypadku opracowań skryptowych. Recenzenci, przyjmując odpowiedzialność związaną z przygotowaniem recenzji, dokonują oceny wartości merytorycznej pracy, potwierdzają jej wiarygodność i naukową rzetelność, uwzględniając kilka szczegółowych aspektów zawartych w strukturze recenzji. W końcu rekomendują, rekomendują warunkowo lub nie rekomendują pracy do publikacji.

Na podstawie dokumentu recenzji podpisanego przez recenzenta i złożonego w siedzibie Wydawnictwa PŁ redakcja może zdecydować o przyjęciu, skierowaniu do poprawy lub odrzuceniu nadesłanej pracy. Wiążące dla autora pracy, a także dla wydawcy publikacji jest stanowisko recenzenta, który przekazuje recenzję nie autorowi, ale wydawcy książki. Do czasu zgromadzenia wszystkich wymaganych recenzji zachowana jest poufność przebiegu procesu recenzyjnego. Następnie wydawca przekazuje recenzję autorowi, który po zapoznaniu się z nią ma prawo ustosunkowania się do opinii recenzenta, także w sytuacji, gdy recenzja jest negatywna [4].

Do redakcji Wydawnictwa powinna trafić wersja elektroniczna po wprowadzonych przez autora zmianach. Następnie publikacja zostaje skierowana do kolejnych etapów produkcji wydawniczej.

Czy naukowcy lubią być recenzowani?

A także, czy lubią recenzować? Czy może raczej boją się oceny i trudno znoszą słowa krytyki? Wszak sama recenzja to też dzieło poddawane ocenie. Jeśli ta jest konstruktywna, to może tylko wzbogacać naukowca ocenianego i oceniającego, a ich pracę wznieść na jeszcze wyższy poziom. Kwestia dbałości o wysoki poziom procedur recenzyjnych i samych recenzji jako formy twórczego dialogu między uczonymi jest dla Wydawnictw PŁ priorytetowa. Pielęgnowanie szlachetnych praktyk formułowania ocen jest bowiem niezbędnym warunkiem uprawiania nauki i działalności instytucji naukowych.

 

Literatura:

[1] Dobre praktyki w procedurach recenzyjnych w nauce, MNiSW, Warszawa 2011.

[2] Włodarczyk K., Czym jest recenzja naukowa? Dlaczego jest potrzebna? Rodzaje i problemy „peer review”, „Społeczeństwo Informacyjne” 2018, z. 2, http://informacja-naukowa.pl/blog/czym-jest-recenzja-naukowa-dlaczego-jest-potrzebna-rodzaje-i-problemy-peer-review, (dostęp: 20.02.2020).

[3] https://konstytucjadlanauki.gov.pl/pierwsza-wersja-nowego-wykazu-wydawnictw-juz-jest-wiekszosc-pozycji-to-wydawnictwa-polskie, (dostęp: 21.02.2020).

[4] Wiktor J.W., Recenzja osiągnięć naukowych w postępowaniach awansowych – między jakością oceny a formalizmem rozstrzygnięć Ustawy 2.0, „E-mentor” 2019, nr 1 (78), DOI: 10.15219/em80.1394. http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/78/id/1394, (dostęp: 20.02.2020).

[5] Wymogi przy pisaniu recenzji, http://sciesielski.nazwa.pl/prosem/rec.pdf, (dostęp: 20.02.2020).