Dane badawcze - schować do szuflady czy podzielić się z innymi? W Bibliotece PŁ trwają prace nad utworzeniem repozytorium danych badawczych dla projektów realizowanych w Politechnice Łódzkiej. Biorąc pod uwagę przytoczone w artykule korzyści i trendy światowe można sądzić, że repozytorium przyczyni się do rozwoju nauki i ułatwienia badaczom pracy.
Otwarty dostęp do publikacji naukowych to jeden z elementów idei otwartej nauki (Open Science). Opublikowane wyniki badań i wnioski to tylko część procesu, podczas którego zbiera się, zestawia i tworzy wiele danych nie ujętych później w ostatecznej publikacji. Jeśli informacje te zostaną powszechnie udostępnione, możemy mówić o otwartych danych badawczych (Open Research Data).
Istnieją sytuacje, kiedy publikowanie danych badawczych staje się koniecznością. Czasem obligują do tego praktyki publikacyjne w danej dyscyplinie naukowej, polityka wydawnictw czy organizacji. Również jednostki finansujące badania ze środków publicznych widzą konieczność upowszechniania danych badawczych i tym samym zapewniania ich transparentności.
Źródło: OpenAire, What is Open Science? (https://www.openaire.eu/what-is-open-science)
Program Horyzont 2020 wprowadził ogólną zasadę otwartego dostępu do publikacji naukowych, a także pilotaż otwartego dostępu do danych badawczych (Research Data Pilot - do 2017, a następnie Open Research Data by Default).
Zgodnie z wymaganiami tego programu ubiegający się o dofinansowanie projektu musi przedstawić plan zarządzania danymi. Data Management Plan jest dokumentem zawierającym opis czynności z danymi badawczymi na każdym etapie realizacji projektu, zasady, sposoby ich udostępniania, ochrony, przechowywania, a także specyfikę samych danych. Plan ten musi rozwiązywać wątpliwości etyczne i prawne, wskazać właściciela i opiekuna danych oraz możliwości ich rozpowszechniania.
Do krajowych rozwiązań związanych z polityką otwartego dostępu zaliczyć należy rekomendacje przygotowane przez MNiSW w 2015 roku: „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce”. W kwestii tej działa także NCN współpracujący ze zrzeszonymi w Science Europe europejskimi agencjami finansującymi badania naukowe. Instytucje te wypracowały m.in. porozumienie cOAlition S i Plan S, gwarantujący pełny, natychmiastowy i bezpłatny dostęp do publikacji naukowych zawierających wyniki badań finansowanych przez te agencje. Od 2019 roku NCN w formularzu wniosku o finansowanie projektu wprowadził konieczność przedstawienia skróconego planu zarządzania danymi badawczymi, w tym wskazanie platform repozytoryjnych, gdzie dane będą udostępniane.
Komisja Europejska w ramach Programu Horyzont 2020 również zobligowała naukowców do deponowania danych w repozytoriach. Staraniem organizacji CERN oraz europejskiego konsorcjum OpenAIRE utworzono ogólnodostępne repozytorium ZENODO, gdzie można zamieszczać dane badawcze, publikacje, raporty czy oprogramowanie. Poszukując odpowiedniego repozytorium, można też skorzystać z międzynarodowego rejestru Registry of Research Data Repositories (re3data.org). Jest to obecnie najpełniejsze źródło wiedzy na temat repozytoriów na świecie.
Surowe dane badawcze oraz te przetworzone i poddane analizie naukowej to cenne zasoby informacji dziedzinowej. Społeczność naukowa zyskuje możliwość przeprowadzania własnych analiz, łączenia zbiorów danych pochodzących z różnych obszarów, wypracowania nowych interpretacji czy weryfikacji zaprezentowanych wyników. Eliminowana jest również konieczność powtarzania eksperymentów, co zmniejsza koszty przeznaczone na badania.
