Parametry formalno-kompozycyjne

Monografia naukowa poza tym, że musi być poddana recenzji (sporządzonej przed dwóch niezależnych, samodzielnych pracowników naukowych) powinna spełniać określone ogólne wymogi formalne, które mają gwarantować zachowanie naukowych standardów publikacji.

Uniwersalne cechy monografii to:

• prawidłowe zaprezentowanie istniejącego stanu wiedzy naukowej w danym zakresie (opracowanie jednego, spójnego tematycznie zagadnienia, widzianego z różnych perspektyw; w naukach humanistycznych – studium biografii, twórczości, epoki);
• udokumentowanie badań własnych – opis obszaru badawczego;
• przedstawienie celów, zakresu i metod prezentowanych badań;
• dobór właściwej aparatury badawczej i metody naukowej (precyzyjne i jasne omówienie ich celowości);
• przejrzysta kompozycja pokazująca stopniowy rozwój wątków i problemów (hierarchiczność zagadnień i wzajemne ich powiązanie);
• właściwe operowanie narzędziami opisu i warsztatem krytycznym w częściach wywodu zawierających dyskurs polemiczny;
• prezentacja wniosków i potencjalnych obszarów dalszych badań omawianego zagadnienia;
• precyzyjne udokumentowanie źródeł oraz właściwe ich opisanie;
• zebranie obszernej i wcześniej słabo rozpoznanej literatury przedmiotu zaprezentowanej według jednego, konsekwentnie stosowanego stylu bibliograficznego (bibliografia ogólna, metodologiczna, przedmiotowa, uzupełniająca).

Objętość

Choć o wartości książki nie stanowią jej rozmiary, a przywołane wyżej Rozporządzenie, nie podejmuje tej kwestii, to w przypadku monografii naukowej winny być zachowane pewne normy dotyczące objętości. Z uwagi na zobowiązania formalno-merytoryczne, w tym kompozycyjno-treściowe, minimalna objętość monografii to 6 do 10 arkuszy wydawniczych. Musimy przy tym pamiętać, że arkusz wydawniczy to 40 tysięcy znaków typograficznych ze spacjami lub 3000 cm² powierzchni ilustracji (zdjęć, wzorów, tabel, schematów, diagramów i innych obiektów graficznych). Liczba znaków w tekście obejmuje również przypisy/bibliografię. W praktyce przy użyciu formatu B5 objętość 6 do 10 arkuszy to około 100–160 stron znormalizowanego materiału tekstowego i graficznego.

Rodzaje monografii

• Monografia autorska to klasyczny przykład publikacji naukowej – spójne tematycznie opracowanie przygotowane w całości przez jedną osobę.
• Monografia współautorska to spójne tematycznie opracowanie naukowe, przygotowane przez maksymalnie 2–3 osoby, z których każda ma status równoprawnego autora książki.
• Monografia wieloautorska to praca zbiorowa pod redakcją naukową jednego, rzadziej kilku autorów; jest spójnym tematycznie opracowaniem naukowym, skupionym wokół konkretnej problematyki, przygotowanym przez co najmniej 4 osoby i więcej. Poszczególne rozdziały, pisane przed jednego lub kilku autorów, muszą uzyskać dwie pozytywne recenzje.
• Monografia pokonferencyjna to praca zbiorowa wielu autorów, przygotowana pod redakcją jednego lub kilku redaktorów, uwzględniająca kilkanaście artykułów/rozdziałów, których treść skupia się tematycznie wokół konkretnej problematyki (tematyka konferencji); poszczególne rozdziały mogą być opublikowane pod warunkiem, że każdy z nich uzyska dwie pozytywne recenzje.

Redaktor naukowy

W przypadku monografii wieloautorskich, w tym także będących efektem konferencji, redaktorzy naukowi są odpowiedzialni za:

• zawartość treściową, zaplecze metodologiczne i wartość merytoryczną poszczególnych rozdziałów;
• spoistość tematyczną publikacji, której założenia merytoryczne zostaną zaprezentowane we wstępie do książki;
• jednolitość strukturalną rozdziałów i spójność redakcyjno-edytorską całości pracy, w tym zachowanie jednolitości stylu przypisów i bibliografii.

Znaczenie monografii w ocenie dorobku naukowego

Ranga wydawnictwa a zasada dziedziczenia prestiżu

Jak dowiadujemy się z ministerialnego opracowania ustaw i rozporządzeń dotyczących między innymi wykazów wydawnictw monografii naukowych, recenzowane monografie, rozdziały w monografiach oraz redakcja naukowa takich monografii są oceniane na podstawie – zdaniem wielu kontrowersyjnej – zasady dziedziczenia prestiżu. Zgodnie z nią monografia uzyskuje tyle punktów, ile zdobyło wydawnictwo ją publikujące. Zasada ta dotyczy również rozdziałów i redakcji naukowych [2].

Zgodnie z decyzją MNiE od lipca 2021 roku obowiązuje nowy, rozszerzony wykaz 815 wydawnictw. Na poziomie pierwszym znalazło się 779 wydawnictw spełniających etyczne i naukowe standardy wydawnicze, na poziomie II – 36 wydawnictw uznanych za wiodące, rozpoznawalne w międzynarodowym środowisku naukowym [3]. Ranga wydawnictwa, czyli jego miejsce na ministerialnej liście wydawnictw punktowanych (polskich i zagranicznych), przekłada się na liczbę uzyskanych punktów. Wydawnictwo PŁ znajduje się na poziomie I (pozycja: 416; 48200).

Ogólne zasady punktowania

•  Monografia autorska

publikowana w wydawnictwie z poziomu I uzyskuje 80 punktów, a w wydawnictwie z poziomu II 200 punktów. Wyjątek stanowią publikacje z dziedziny nauk społecznych, humanistycznych i teologicznych. Takie monografie uzyskują 100 punktów (wydawnictwo I poziomu) lub nawet 300 punktów (wydawnictwo II poziomu). Jeśli monografie dotyczące wyżej wymienionych dziedzin publikuje się w wydawnictwach spoza wykazu, mogą one uzyskać 100 punktów pod warunkiem uzyskania pozytywnej oceny eksperckiej przeprowadzonej przez Komisję Ewaluacji Nauki [KEN]. Każda inna monografia uzyskuje 20 punktów.

• Monografia współautorska

Punkty przyznane według wyżej omówionych standardów są dzielone przez liczbę autorów współtworzących książkę, to jest na przykład: dla książki dwuautorskiej 80 punktów za monografię naukową w wydawnictwie z poziomu I dzieli się przez 2. Każdy z autorów uzyskuje wtedy 40 punktów.

• Monografia wieloautorska/pokonferencyjna (pod redakcją naukową)

jest punktowana w zależności od kilku czynników: obecności i pozycji wydawnictwa w ministerialnym wykazie; liczby autorów albo redaktorów, którzy upoważnili dany podmiot do wykazania monografii (redakcji, rozdziału) w danej dyscyplinie; liczby wszystkich współautorów albo współredaktorów (zarówno reprezentantów jednostki ewaluowanej, jak i innych). Wyliczenie opiera się na specjalnym algorytmie: za redakcję monografii naukowej przyznaje się 20 punktów na poziomie I, a na poziomie II 100 lub 150 punktów dla prac humanistycznych. Monografia opublikowana w wydawnictwie spoza wykazu ministerialnego może uzyskać 20 punktów, jeśli wcześniej zdobędzie pozytywną opinię KEN.

• Rozdział w monografii naukowej

W zależności od tego czy na ministerialnym wykazie wydawnictwo sklasyfikowano na poziomie I, czy na poziomie II, za rozdział monografii naukowej przyznaje się 20 punktów (dla poziomu I) lub 50–75 punktów (dla poziomu II). Za rozdział w monografii opublikowanej w wydawnictwie niezamieszczonym w wykazie ministerialnym przyznaje się 5 punktów. Wyjątkiem są, uzyskujące aż 20 punktów, artykuły zamieszczone w monografiach z zakresu nauk humanistycznych, społecznych i teologicznych, które zdobyły pozytywną oceną KEN. Szczegółowe przeliczniki dotyczą rozdziałów wielodyscyplinowych i wieloautorskich (zwłaszcza, gdy autorzy reprezentują różne ośrodki naukowe).

• Przekłady lub edycja źródeł

Jeśli są one publikowane w formie monografii, rozdziału w monografii lub redakcji monografii naukowej, uzyskują 50% punktacji przypisanej dla monografii, czyli 40–50 punktów (I poziom), 100–150 punktów ( II poziom). 100% punktów przypisanych monografii przekłady i edycje źródeł uzyskują wtedy, gdy powstały w wyniku realizacji projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki, przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej, w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, w ramach programu ramowego w zakresie wspierania badań i innowacji Unii Europejskiej albo w ramach programu związanego z wdrażaniem takiego programu [4].

Za redakcję monografii publikowanej w wydawnictwie niezamieszczonym w wykazie ministerialnym przyznaje się 5 punktów. Najbardziej prestiżowe oficyny gwarantują nawet 200 punktów. Maksymalną liczbę 300 punktów uzyskują książki z dziedziny nauk humanistycznych, społecznych i teologicznych.

Punktacja za współautorstwo lub współredakcję nie może być niższa niż 10% wartości punktowej przyznawanej za jednoosobowe autorstwo lub jednoosobową redakcję tego typu monografii [2]. Warto wiedzieć, że punktacji nie podlegają takie publikacje, jak: abstrakty, streszczenia, postery, prezentacje, plakaty naukowe oraz wszelkie teksty beletrystyczne.  Nie punktuje się także monograficznych artykułów naukowych, opublikowanych w czasopismach naukowych oraz wznowień monografii naukowych [4].

Dodatkowa wartość punktacyjna

W nowym modelu ewaluacji premiuje się monografie i artykuły interdyscyplinarne oraz publikacje wieloośrodkowe, które ukazały się w najbardziej prestiżowych wydawnictwach. Warto pamiętać, że w takich sytuacjach liczba punktów za współautorstwo lub współredakcję jest równa maksymalnej liczbie punktów za daną publikację.

Poza tym dodatkowe, wysokie wartości punktacyjne przypisane są monografiom, które powstały w ramach:

• programu ramowego w zakresie wspierania badań i innowacji Unii Europejskiej albo programu związanego z wdrażaniem tego typu badań (nawet 100% punktacji zasadniczej);
• Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki;
• projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki lub Fundację na rzecz Nauki Polskiej.

[1] Rozporządzenie MNiSW z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej (Dz.U. 2019 poz. 392).

[2] Ewaluacja jakości działalności naukowej – przewodnik, oprac. Zespół Departamentu Nauki MNiSW w składzie: A. Dańda, B. Szkup, B. Banaszak, P. Wewiór, Ł. Wawer, M. Rojek, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego,  https://nkn.gov.pl/ewaluacja-jakosci-dzialalnosci-naukowej-przewodnik/, [dostęp: 20.04.2022].

[3] Komunikat  Ministra Nauki i Edukacji z dnia 22 lipca 2021 r., https://www.gov.pl/attachment/1feb29b3-5278-4366-86e9-f7dfa2b1b474 [dostęp: 21.08.2023]

[4] Tabela punktacji poszczególnych typów publikacji, https://us.edu.pl/pracownik/wp-content/uploads/sites/2/Editor/sprawy-naukowe/Tabela-poszczeg%C3%B3lnych-typ%C3%B3w-publikacji.pdf [dostęp: 16.07.2023].